هنر صخره ای قابل حمل درایران

همان طور که دراین عکس میبینید از سایت اینترنتی هنر صخره راک برداشته ام و در وسط عکس هم چند عکس مربوط به بنده قابل رویت است ونام من هم از ایران نوشته شده است

این چند تا عکس ونوشته که دراینجا قرار دادم ،گوشه ای از کتاب بنده است که قراره به زودی چاپ بشود امروز تاریخ 13/11/1401است

هنره صخره ای قابل حمل فیگورهای نمادین

 هنر صخره ای قابل حمل 

 هنر صخره اي. 

 

زبان ساده؛ به هر تصوير و نگارشي بر روي سنگ، سنگ نگاره يا هنر صخره اي مي گويند. اگر اين نوشته ها يا نقاشي ها، بر روي سنگ با رنگ يا امثال آن باشد به آنها Pictographs و اگر نقوش يا نوشته ها از طريق كنده كاري ها (حك يا حجاري مثبت يا منفي) بر روي سنگ ها انجام شده باشد به آنها Petroglyphs مي گويند. اغلب در درون غارهاي قديمي از نقاشي يا نوشته هاي با رنگ استفاده شده (Pictographs) كه عموماً عمر آنها در برابر عوامل طبيعي بسيار كوتاه است و علت ماندگاري آنها از هزاران سال قبل تا كنون در دسترس نبودن و محفوظ بودن آنها در برابر عوامل طبيعي بوده است. اما سنگ نگاره هاي كنده كاري شده (Petroglyphs) علاوه بر اينكه در غارها كشف شده اند، در محوطه هاي باز و بيرون غارها نيز وجود دارند. قسمت اعظم سنگ نگاره هاي محيط هاي باز در برابر عوامل طبيعي مثل سرما، گرما، باد، باران و يخ زدگي از بين رفته اند و مي روند. از طرف ديگر متاسفانه به علت عدم آگاهي مردم نيز تعداد بسيار زيادي از آنها تخريب و نابود شده است.     

این نقوش که اغلب به سبکی انتزاعی و کاملاً ذهنی و بطور استثناء واقع گرایانه به تصویر کشیده شده اند، احتمالاً برآیند تجربه ای هستند که در آن جامعه به وقوع پیوسته است. این تجارب نشان از چگونگی برخورد با پدیده های مختلف اجتماعی، طبیعی، اقتصادی و ... داشته و بازگو کننده برهم کنش های انسان در قالب سازگاری با خویش، دیگران و محیط زیست او تلقی می شود. به راستی این نقوش موزه هایی هستند که نشان دهنده تاثیر انقلابهای اقتصادی و فرهنگی و ... بر روی وجه نظر انسان نسبت به طبیعت، رشد نهادها، معیشت و فرهنگ در ادوار مختلف فرهنگی می باشند. نقوش صخره ای علیرغم شباهت های فراوانی که از لحاظ موضوع نقوش (اکثراً شکار، نبرد و تک نگاره بزکوهی) و تکنیک اجرا (رنگین نگاره و کنده نگاره و گاها ً تركيبي از اين دو نوع) دارا می باشند، متاثر از شرایط جغرافیایی، فرهنگی، زیست محیطی و ... هر منطقه هستند(رضايي،1389).

  سنگ نگاره ها يا هنرهاي صخره اي، کهن ترين آثار تاريخي و هنري بجای مانده از بشر هستند. به تعبيري بستر به وجود آمدن حروف رمزي، خط، تبادل پيام، زبان، تاريخ، اسطوره ها، هنر و فرهنگ از سنگ نگاره هاست و آنها از بهترين ابزارهاي رمزگشايي ما قبل تاريخ هستند. تعداد آنها فقط در يك منطقه محدود در ايران به بيش از 21 هزار مورد مي رسد كه عمر بعضي از آنها به چهل هزار سال مي رسد(بنگريد به فرهادي،1378) و بشر تا کنون موفق به کشف هيچ پديده تاريخي و هنري بدين قدمت نشده است.

 

 هنر صخره اي، نمونه اي مشخص از يك هنر جهاني است، كه بيشترين سابقه را بين هنرهاي شناخته شده ديگر دنيا داراست. اين هنر از جمله مهم ترين شاخه هاي هنرهاي تجسمي است. زيرا نه تنها نخستين جلوه هاي شناخته شده از حساسيت هنري و زيبا شناختي اجداد دور انسان را در بسياري از نقاط جهان به نمايش مي گذارد، بلكه يكي از رايج ترين شيوه هاي بيان پيام ها و فرهنگ انسان است.

زادگاه، خاستگاه و زيستگاه كهن تر هنر و مهارت صخره نگاري بنا به شواهد و پژوهشهاي باستان شناختي دوران متاخر پيش از تاريخ، نخست در قاره اروپا به ويژه غارهاي مناطق مرزي ميان فرانسه و اسپانيا و سپس سرزمين هاي ديگر بوده است . نقش آفرینی بر سنگ، خلاقیت هنری جوامع دوران پارینه سنگی جدید  است و آفرینش هنری انسان ساپینس ساپینس ؛ این خلاقیت تصویری به عنوان انتزاعی ترین و نمادین ترین جنبه فرهنگی اجتماعات دوره پارینه سنگی جدید مطرح است که بسیاری از آن به عنوان قدیمیترین هنر آیینی انسان یاد می کنند و فلسفه و انگیزه نقش کردن این عناصر برصخره ها و دیواره غارهای تاریک را  حاکم بودن شاخه اعتقادی جادو بر باور و اعتقاد انسان عصر پارینه سنگی می دانند ( رضايي،1389). قدمت این هنر به حدود 30 هزارسال قبل باز می گردد ( ملاصالحي و ديگران، 1386). برخي از پژوهشگران نيز  قدمت این نگاره ها را تا 40 و 50 هزار سال قبل عقب وقتي سنگ نگاره هاي دنيا را مورد تعمق قرارمي دهيم، به راحتي متوجه تفاوت هنر موجود در سنگ نگاره هاي ايران، با ديگر ملل مي شويم. براي مثال بعضي سنگ نگاره هاي ايران با تصاوير روي سفال ها و ابزار زندگي نياكان ما در پيش از تاريخ رابطه و پيام مشترك دارند. 90 درصد نقوش سنگ نگاره هاي موجود در ايران نقش بزكوهي با شاخ هاي بلند سمبليك است كه نشان و پيام آن "آب، باران، فراواني نعمت، نگهباني ماه، نگهبان و ناجي مشي و مشيانه" است و اين ارتباط پيامي و كلامي مشترك بر روي سفال ها نيز از اعصار كهن بر جا مانده است

 

  تصاوير بز كوهي بر روي سفال ها و نقوش آنها بر سنگ هاي سخت كوه ها با شاخ هاي سمبليك، جداً تحسين برانگيز است. چقدر هنرمندانه بدايع آفريده اند. بجز چند كشور همسايه در هيچ كدام از ملل دنيا نمي توان نمونه هايي مشابه آنها را پيدا كرد. از همه مهمتر ارتباط نقوش ديواره هاي سنگي كوه ها و تصاوير روي سفال ها با اسطوره ها و داستان هاي كهن چندين هزار ساله ايران زمين است.

 

قدمت و تنوع سنگ نگاره ها در ايران متنوع و بسيار زياد است. هرجا كه زيستگاهي بوده بي ترديد آثاري از حيات پر احساس و هنرمندانه آنها قابل كشف و رويت است. سفال هاي برجا مانده، نقوش سنگ نگاره ها؛ اين نشانه ها خود نمادي از سير زندگي و احساسات قوي آن ملت نسبت به پديده هاي فرهنگي بوده است. نكته جالب توجه اينكه، نياكان ما با اين نمادهاي ساده كه از خود به يادگار گذاشته اند؛ تا وقتي انسان حيات دارد سخن مي گويند. اين نشان از عظمت ملت ها دارد كه زمان قادر به استهلاك آنها نيست. حاصل حيات و عظمت انسان ها آثار و بدايع آنهاست. كه نياكان ما به شايستگي از عهده آن برآمده اند.

آثار بسيار متنوع و فوق العاده جالبي از اين هنر ها در سرتاسر ايران شناسايي شده است. برای مثال: بيرجند (لاخ مزار)، خراسان (نهبندان)، يزد (ارنان)، سيستان و بلوچستان (نيك شهر و سراوان)، اصفهان (غرقاب و كوچري گلپايگان و ويست خوانسار)، لرستان (هميان كوهدشت، خمه اليگودرز، ميهد بروجرد)، اراك (ابراهيم آباد، يساول كميجان، احمد آباد خنداب و خمين)، همدان (دره شهرستانه الوند، دره گنجنامه، مهرآباد و خوشيجان ملاير)، كرمان (ميمند و شاه فيروز)، آذربايجان شرقي (ارسباران)، كردستان (دهگلان و سارال)، تهران (روستاي دولت آباد شهريار، كوه كفترلو) قم (كهك(.

حاصل بررسي سنگ نگاره هاي ايران و دنيا يک پيام واضح دارد و آن وجود يك وحدت رويه تكاملي در كل انسان ها در گذشته است كه در جريان زندگي خود از آن خودآگاه يا ناخود آگاه پيروي و گذر كرده اند.  سنگ نگاره هاي دنيا را مورد تعمق قرارمي دهيم، به راحتي متوجه تفاوت هنر موجود در سنگ نگاره هاي ايران، با ديگر ملل مي شويم. براي مثال بعضي سنگ نگاره هاي ايران با تصاوير روي سفال ها و ابزار زندگي نياكان ما در پيش از تاريخ رابطه و پيام مشترك دارند. 90 درصد نقوش سنگ نگاره هاي موجود در ايران نقش بزكوهي با شاخ هاي بلند سمبليك است كه نشان و پيام آن "آب، باران، فراواني نعمت، نگهباني ماه، نگهبان و ناجي مشي و مشيانه" است و اين ارتباط پيامي و كلامي مشترك بر روي سفال ها نيز از اعصار كهن بر جا مانده است.

تصاوير بز كوهي بر روي سفال ها و نقوش آنها بر سنگ هاي سخت كوه ها با شاخ هاي سمبليك، جداً تحسين برانگيز است. چقدر هنرمندانه بدايع آفريده اند. بجز چند كشور همسايه در هيچ كدام از ملل دنيا نمي توان نمونه هايي مشابه آنها را پيدا كرد. از همه مهمتر ارتباط نقوش ديواره هاي سنگي كوه ها و تصاوير روي سفال ها با اسطوره ها و داستان هاي كهن چندين هزار ساله ايران زمين است.

قدمت و تنوع سنگ نگاره ها در ايران متنوع و بسيار زياد است. هرجا كه زيستگاهي بوده بي ترديد آثاري از حيات پر احساس و هنرمندانه آنها قابل كشف و رويت است. سفال هاي برجا مانده، نقوش سنگ نگاره ها؛ اين نشانه ها خود نمادي از سير زندگي و احساسات قوي آن ملت نسبت به پديده هاي فرهنگي بوده است. نكته جالب توجه اينكه، نياكان ما با اين نمادهاي ساده كه از خود به يادگار گذاشته اند؛ تا وقتي انسان حيات دارد سخن مي گويند. اين نشان از عظمت ملت ها دارد كه زمان قادر به استهلاك آنها نيست. حاصل حيات و عظمت انسان ها آثار و بدايع آنهاست. كه نياكان ما به شايستگي از عهده آن برآمده اند. به راستي ما براي آيندگان چه اثري از خود به يادگار گذاشته ايم!؟

 

حکاکی روی سنگ, هنر صخره اي

 

همه انسان ها به دور از تاثير حاكميت ها و ايدئولوژي ها، براساس فطرت پاك الهي خود شبيه به هم فكر مي كنند و مي انديشند. حتي اگر كنار هم نباشند و در يك زمان نباشند. اين اصلي است كه زمان و مكان در مقابل آن رنگ مي بازد.

آثار بسيار متنوع و فوق العاده جالبي از اين هنر ها در سرتاسر ايران شناسايي شده است. که چند دسته هستند هنر اولیه بادهنر ابتدایی 

مقصود ما از هنر ابتدایی جلوه های آفرینش هنری توسط انسانهایی است که هنوز نتوانسته اند پای در جاده تمدن بگذارند و از این رو فرهنگ آنها ساده و ابتدایی است . هنر ابتدایی از یک طرف شامل هنر غارنشینان زمانهای بسیار دور می شود و از سوی دیگرهنر انسانهایی را در برمی گیرد که در زمانهای اخیر و حتی امروز در نقاط دور افتاده کره زمین زندگی بدوی خود را می گذرانند . در حدود ۵۰ هزار سال قبل یعنی دوران دیرینه سنگی انسان در غارها زندگی می کرد . او نقاشیهایی از خود باقی گذارده که از هر لحاظ موجب شگفتی بشر امروزی است .

     هنر غارنشینان را می توان اولین بخش از تاریخ تفکر ، تخیل و خلاقیت بشری بشمار آورد . چرا که به واسطه قابلیت ساختن تصویر و نماد ( سمبل ) بود که بشر توانست بر محیط خود مسلط شود .

در غارهای جنوب فرانسه و شمال اسپانیا تولد این توانایی بشری را مشاهده می کنیم . انسان غارنشین بوسیله تصاویر ی که به دیواره این غارها کشید ، می توانست تجربیات زندگی پر کنکاش خویش را ثابت و پا برجا نگه داشته و جریانات بهم پیوسته زندگی را بصورت شکلهای ساکن و مجزا از هم نشان دهد . طریقه ترسیم پیکر ( فیگور ) حیوانات آنطور که در نقاشیهای غار لاسکو فرانسه دیده می شود طبیعت گرایانه (ناتورالسیمتی) است . طوری که نقاش سعی کرده حرکت پیکر حیوان را تا حد امکان طبیعی و نزدیک به واقعیت نشان دهد . گر چه پیکرها بسیار نزدیک به طبیعت و درست کشیده شده اند ، ترتیب و آرایش آنها برروی دیوارها نشان می دهد که هنرمند به هیچ وجه در بند رابطه تصاویر با یکدیگر نبوده است و هیچ تنظیمی در مورد کمپوزیسیون ( ترکیب بندی ) صورت نگرفته است .

 هنرمند شکارگر از سطوح نامنظم و دست نخورده دیوارها یعنی از برجستگی و فرورفتگی ها و لبه ها با مهارت استفاده کرده است تا به شکلهای خود واقعیت بیشتری بدهد . بطور مثال یک برآمدگی دیوار که در داخل طرح یک گاومیش قرارمی گیرد می تواند حجم شکم جانور را القاء کند .

2هنر پیشرو یا بدوی

به نظر نگارنده؛ حاصل بررسي سنگ نگاره هاي ايران و دنيا يک پيام واضح دارد و آن وجود يك وحدت رويه تكاملي در كل انسان ها در گذشته است كه در جريان زندگي خود از آن خودآگاه يا ناخود آگاه پيروي و گذر كرده اند.

اميد است همچنانكه نياكان ما در گذشته هاي بسيار دور در جاي جاي اين كره خاكي به دور از هر نژاد، فرهنگ و مرز جغرافيايي مثل هم بر سنگ هاي سخت، هنر هاي لطيف و حيرت آور آفريدند، ما هم امروز دانسته و با آگاهي، هنر دوست داشتن و مهر ورزيدن به يك ديگر را بر قلوب خود حك كنيم.

اميد است در آينده متخصصان و محققين بتوانند، از فرايند هاي مشهود و غير مشهود، پي به پيام هاي مستتر سنگ نگاره ها ببرند و پيام آنها، دستاوردي جديد و اثربخش براي ايجاد همبستگي فرهنگي ملل جهان شود و عاملي جهت وفاق ملت ها گردد.